Dat klinkt vreemd in de oren. Het RIVM heeft er flink van langs gekregen sinds zij de oversterfte rapportage van het CBS heeft overgenomen. De suggestie wordt daarbij gewekt dat het RIVM de oversterfte onder het tafelkleed heeft gewerkt. Die suggestie wordt nog versterkt, doordat het RIVM voor de meeste weken bij de cijfers vermeldt: “Niet verhoogd”. Dus de sterfte is dus weer normaal zou je denken. En nu zegt Herman Steigstra opeens “Het RIVM is bij”, alsof met “niet verhoogd” ook de conclusie getrokken zou moeten worden dat er geen oversterfte meer is. Dat moet ik dus even uitleggen.
Het histogram
Een van de eerste signalen dat er iets aan de hand zou zijn, werd aangetoond door dit histogram:
De boodschap bij dit histogram is dat het RIVM de oversterftegrens sinds 2021 met rond de 4,5% per jaar naar boven heeft bijgesteld. Cijfers, waarbij velen de schouders zullen ophalen. Het blijven cijfers, waarbij velen zich geen voorstelling kunnen maken. De relatie tot de conclusie oversterfte, of “wat is normaal” is een ver-van-mijn-bed show. Daarom nu een andere presentatie.
Voorspelling oversterfte
We gaan kijken naar de oversterfte en in hoeverre we die kunnen voorspellen. Voortschrijdend inzicht leerde ons al dat we rekening moeten houden met de te verwachten ondersterfte, veroorzaakt door de eerdere sterfte aan covid-19. Lees hiervoor bijvoorbeeld Vergeet alle grafieken waarin dit principe wordt uitgelegd. Dit zijn dan de oversterftecijfers (bovengemiddeld aantal overlijdens per week) sinds corona:
Als we de cijfers op deze manier afbeelden, zien we dat de oversterfte sinds maart 2021 opeens een nieuwe baseline lijkt te volgen. Een constante verhoging van rond de 250 overlijdens per week, aangegeven met de oranje streepjeslijn. In de zomer van 2023 lijkt deze even weg te zijn, maar in oktober (ver voor het griepseizoen, maar wel kort na de vaccinatieronde van 2023) plotseling weer terug. Wat er over een paar weken gaat gebeuren is natuurlijk nog even een verrassing. We zitten nu op een oversterfte van rond de 200 per week.
Maar kijk nu even naar de prognosecijfers van het RIVM. De groene lijn is de baseline volgens RIVM ten opzichte van de CBS-baseline. Opvallend is dat bij aanvang van corona de RIVM verwachting 250 lager was (dat is 8%) dan de prognose van het CBS. Dat snappen we, want het RIVM heeft zo zijn eigen model om deze voorspelling te doen: het “slimme” gemiddelde van de afgelopen 5 jaar (zie Monitoring sterftecijfers Nederland). Daar zit dan dus geen vergrijzing bij en dus wat te lage cijfers snappen we.
Omdat het RIVM de prognose baseert op de waargenomen sterfte, ziet het RIVM met het aanhouden van de oversterfte (de oranje streepjeslijn als trend) deze groene lijn steeds verder stijgen. Inmiddels is het RIVM dus gewoon “bij”, want zij rekenen met de laatste 5 jaar en die zijn inmiddels allemaal “inclusief oversterfte/corona”.
We hebben er vijf jaar op moeten wachten, maar het RIVM heeft nu de draad van oversterfte helemaal te pakken en dat hebben ze goed gedaan! De sterftecijfers zijn in overeenstemming met hun voorspelde oversterfte, ze zijn “bij” en daarom geven ze zichzelf nu een schouderklopje: “Niet verhoogd”.
Is oversterfte voorbij?
Die suggestie zal door velen getrokken worden, maar zoals we zien is het eigenlijk alleen maar achterstallige administratie van het RIVM: een prognose op basis van wat we de laatste 5 jaar zien. De laatste 5 jaar is er oversterfte, dus is er een prognose die zegt dat er oversterfte is en de actuele cijfers zijn ingehaald door de prognose en dus ten opzichte van die prognose “niet verhoogd”. Het RIVM is “bij”, maar oversterfte is zeker nog niet voorbij.