Het is alweer bijna twee maanden geleden dat Nivel het resultaat van het door ZonMW gesubsidieerde onderzoek publiceerde. Het onderzoek van Nivel bracht opvallende conclusies, die breed werden uitgemeten in de media:

Na ernstige rekenfouten o.a. geopperd door Maurice de Hond, werden de berekeningen door Nivel ingetrokken, maar de conclusies bleven gewoon staan. Na een maand werden gecorrigeerde berekeningen geplaatst, maar de conclusies bleven recht overeind: nog steeds forse oversterfte bij ongevaccineerden, die volgens de Nivel berekeningen in de eerste 3 maanden na de vaccinatie die ze niet namen tot wel 10 maal zo vaak overleden als gevaccineerden.

Deze uitkomst gaat regelrecht in tegen je gevoel, maar goed, een flink aantal wetenschappers heeft zich hierachter geschaard, dus laten we even aannemen dat ze toch gelijk hebben. Maar het onderzoek gaat dus over de bescherming tegen overlijden aan alle oorzaken en dus niet over de bescherming die het vaccin dan zou geven tegen het overlijden aan corona, waarvoor het vaccin tenslotte ontwikkeld was. Dat gaan we nu dus nog even doen. Maar wel een waarschuwing: de rekenwijze is niet eenvoudig en dat komt ook door het onwaarschijnlijke karakter dat er achter zit.

Peilstok

Bij het vaststellen van de effectiviteit van een vaccin zijn er eigenlijk maar twee cijfers van belang: het percentage gevaccineerde overlijdens en de vaccinatiegraad. Het zijn twee peilstokken die met elkaar vergeleken moeten worden. Als in een bepaalde week 50% gevaccineerd is en ook precies 50% van de overlijdens aan covid-19 blijkt gevaccineerd geweest te zijn, dan geven beide peilstokken hetzelfde aan en heeft vaccineren geen enkel verschil gemaakt. Als het percentage gevaccineerden bij de covid-19 overlijdens kleiner is, dan heeft het vaccin wel degelijk verschil gemaakt.

Het percentage gevaccineerde overlijdens is nog wel te tellen aan de hand van de overlijdensverklaringen, maar welke peilstok hebben we voor de vaccinatiegraad? Daarvoor kunnen we de vaccinatiestatus van alle overlijdens gebruiken! Deze vaccinatiestatus zal in dezelfde verhouding meegaan als de vaccinatiegraad, onder de aanname dat de sterftekans aan alle overige oorzaken niet of nauwelijks wordt beïnvloed door het vaccineren.

Deze peilstok heeft nog een tweede voordeel: beide cijfers komen uit dezelfde registratiebron, het CIMS. Daarvan weten we dat er met name in de periode waarin het Nivel onderzoek zich afspeelde een flinke achterstand bij de registratie was, maar die heeft dan op zowel de registratie van overlijdens wegens covid-19 als overige oorzaken dezelfde invloed op het aflezen van de beide peilstokken.

CBS 23 februari

We gaan met deze kennis gewapend opnieuw naar de berekeningen kijken, die de CBS-cijfers van 23 februari mogelijk hebben gemaakt. Ik heb daar veel artikelen over geschreven, die met dit hernieuwde inzicht van Nivel allemaal herschreven zouden moeten worden. Het eerste artikel was CBS heeft onwerkzaamheid vaccin zichtbaar gemaakt. Deze grafiek stond daarin centraal:

In deze grafiek zien we als een blauwe lijn het percentage gevaccineerde overlijdens aan corona dat in de wachtperiode zit na de eerste prik en nog geen tweede prik heeft gehad. In diezelfde week zijn er ook mensen aan alle oorzaken overleden. CBS heeft in hun cijfers aangegeven welk deel van deze overlijdens gevaccineerd was, dat is de groene lijn. Beide cijfers zijn dus afkomstig uit de CIMS-administratie.

De aanname was nu dat vaccineren geen of vrijwel geen invloed heeft op de sterfte voor alle oorzaken en daarmee dus een redelijk goede voorspeller is van de vaccinatiegraad voor de groep die precies 1 vaccinatie heeft gehad. Daarmee kunnen we dan een indruk krijgen van de bescherming die het vaccin heeft gegeven voor deze groep die in de eerste maand gevaccineerd zit.

Dit zijn als voorbeeld de cijfers die we vinden voor de week van 1 maart 2021 (een willekeurige week):

De waarden in de kolom “1 prik” komen uit de CBS-tabellen van 23 februari. Dus 103 aan corona overledenen zijn gevaccineerd tijdens de wachtperiode van meestal 4 weken en zijn dus éénmaal gevaccineerd. 554 overlijdens in diezelfde periode overleden ongeacht de doodsoorzaak, maar waren wel gevaccineerd. Dit aantal moet dus ongeveer overeenkomen met de vaccinatiegraad.

In de kolom “% 1 prik” staat het hieruit berekende percentage overlijdens dat precies 1 prik heeft gehad. We zien al direct dat er verhoudingsgewijs meer gevaccineerde corona sterfte was, dan er gevaccineerden aan alle oorzaken samen overleden. Als je 17,8% hebt gevaccineerd in die 4 weken, dan hoop je voor die groep minder dan 17,8% aan gevaccineerde overlijdens aan corona. Maar het was meer en dus is er sprake van een negatieve bescherming.

Vaccinatie heeft hier het verschil gemaakt en we kunnen uit de verhouding van die 24,3% en 17,8% berekenen dat vaccinatie in die week een negatieve bescherming gaf van 36,5%.

Het was al bekend dat we niet moesten rekenen op bescherming door het vaccin in de eerste weken, maar een negatieve bescherming was toch wel een fikse tegenvaller. Een verzachtende omstandigheid zou nog kunnen zijn dat zeer ongezonde mensen zich niet meer lieten vaccineren (het HVE-effect), zodat het percentage ongevaccineerd overlijden wat verhoogd werd en dus op deze manier berekend een wat lagere VE te zien geeft dan het in werkelijkheid is. Maar we zijn op zoek naar de invloed van de Nivel bevindingen, niet naar de verklaring waarom de VE negatief was.

Op de Nivel manier

Nu gaan we deze rekenarij opnieuw uitvoeren, waarbij we de Nivel bevindingen gaan meenemen. Er is een opvallende overeenkomst tussen de CBS-cijfers en de manier waarop Nivel het onderzoek heeft gedaan en dat is mooi! Het CBS volgde het grootste deel van de bevolking telkens in de eerste 4 weken na de vaccinatie (de “wachttijd”). Ook Nivel koos voor de aanpak om gevaccineerden te volgen na vaccinatie, maar koos voor een periode van 3 maanden. De uiteindelijke conclusie van Nivel was dat het niet vaccineren leidde tot een tot wel 5 maal hogere kans te overlijden in vergelijking met de wel gevaccineerden.

In onze berekeningen gingen we er juist van uit dat die kansen juist gelijk waren: vaccineren zou geen verschil maken in de overlijdenskans aan alle andere oorzaken. Als we de Nivel conclusies gaan overnemen, moeten we daar dus voortaan rekening mee houden, maar hoe?

Het gaat om de sterfte “Alle oorzaken” als indicator voor de vaccinatiegraad in die 4 weken. Dat is immers onze peilstok, die dus nu anders afgelezen moet worden. In die 4 weken overleden ongevaccineerden dus tot 5 maal zo vaak als gevaccineerden. Die 17,8% overlijdens aan alle oorzaken (“ACM”) is dus sterk verhoogd volgens Nivel, omdat nou eenmaal heel veel nog niet gevaccineerden 5 maal zo vaak overleden. De schaalverdeling van die peilstok is dus sterk vertekend door de extra aanwezigheid van ongevaccineerden, die 5 maal vaker overleden. Die moeten we in rekening brengen naar rato van de vaccinatiegraad.

In de week van 1 maart hadden we een vaccinatiegraad van 32,9% bereikt, oftewel 67,1% was ongevaccineerd. Dat betekent dat er in die week 0,329 + 5*0,671 = 3,7 maal zoveel sterfte geweest zou zijn als gevolg van de extra sterfte onder ongevaccineerden, die de peilstok vertekenen. Dat betekent dan dat we in de berekening hierboven die 17,8% moeten delen door 3,7 om een juiste schatting te krijgen van de vaccinaties in die 4 weken. Dus die 17,8% in bovenstaande tabel moeten we vervangen door 17,8/3,7 = 4,8%, waarmee we een nieuwe schatting krijgen voor de VE-waarde:

De nieuwe VE-waarde zou dus nu aangeven dat gevaccineerden 4 maal zoveel kans hebben om aan covid-19 te overlijden als ongevaccineerden. Besef dat deze uitkomst gewoon de consequentie is van de berekeningen van Nivel, dat vaccinatie zorgt voor een fikse oversterfte bij ongevaccineerden, waardoor we dus de sterftecijfers van het CBS anders moeten interpreteren.

In deze grafiek is het grafisch weergegeven:

De gestreepte lijn is de sterfte aan alle oorzaken, maar dan ontdaan van de extra sterfte die toe te schrijven is aan het niet-vaccineren. Het percentage overlijdens aan corona rond de vijf maar zo hoog in vergelijking tot de vaccinatiegraad.

Uiteraard is ook dit een uitkomst die strijdig is met ons gevoel over vaccinaties. Over de juiste werking van vaccins zijn de meningen verdeeld, maar zelfs de meest kritische denkers zullen deze uitkomst afwijzen. Maar het is wel de consequentie van het toepassen van de conclusies van Nivel op de cijfers die het CBS aangeleverd heeft. Pas als we accepteren dat oversterfte op zijn minst gelijk verdeeld zit tussen wel- en niet-gevaccineerden, zal de uit de CBS-cijfers berekende VE-waarde voor de eerste weken na vaccinatie draaglijk worden.

Waar het mis gaat bij de berekeningen van Nivel is niet zozeer de vervuiling van de data zelf, maar een volstrekt verkeerd gebruik van de aannames rondom wat “datavervuiling” wordt genoemd. Lees hierover het artikel Nivelleren, waar dit uitgelegd wordt. Het is deze zin die maar liefst 22 maal voorkomt in de onderbouwing van het rapport waar het mis gaat:

De ongevaccineerde/ongeregistreerde groep bestond uit ongevaccineerde mensen en uit mensen die wel gevaccineerd waren, maar die geen toestemming hadden gegeven voor registratie van hun vaccinatiegegevens in CIMS.

Absolute cijfers

In bovenstaande uitleg is gewerkt met procentuele cijfers. Dat is expres gedaan, omdat het verhaal niet meer uit te leggen is, als we zouden gaan rekenen met absolute cijfers. Het zou ook de controle berekening voor Nivel geweest moeten zijn, om te laten zien dat deze cijfers niet kunnen bestaan. Reken maar even mee.

Er overlijden ongeveer 3000 mensen per week. Op 1 maart zijn er tweemaal zoveel ongevaccineerden als gevaccineerden. Dus ongeveer 1000 gevaccineerde overlijdens per week (554 op 1 maart, daar komen vergelijkbare cijfers van de 4 weken daarvoor bij). Zonder extra sterfte zouden er dus 2000 ongevaccineerden per week gaan overlijden. Als die echter 5 maal zo vaak zouden sterven als gevaccineerden zoals Nivel heeft becijferd, dan komen we op ongeveer 2000 X 5 = 10.000 overlijdens, terwijl er nog maar ruimte is voor 2000. Er gaat dus iets fout!

Conclusies

Als we de uitkomsten van het Nivel adopteren, dan komen we niet alleen tot de conclusie dat je in de eerste 3 maande nadat je je niet liet vaccineren een tot wel 5 maal zo hoge kans hebt te overlijden, maar ook dat gevaccineerden in diezelfde 3 maanden een tot 4 maal zo hoge kans hadden om aan covid-19 te overlijden. Een bizarre constatering, die alle aspecten in zich heeft van een klucht.

Het is ontegenzeglijk een primeur van buitenaardse proporties: een vaccin dat de sterfte waartegen het moet beschermen juist vier keer hoger maakt in de eerste 3 maanden, maar de mensen die het vaccin weigeren TEGELIJK vijf keer zo vaak laat overlijden in diezelfde periode. Als wetenschapper zou je jezelf tot echt achter de oren gaan krabben als dit de consequentie is van je berekeningen.

Uiteraard geloven we zelf helemaal niet in deze klucht, maar ja, het adagio is nog steeds dat we de wetenschap moeten vertrouwen en dus ook de uitkomst van dit ZonMW onderzoek zouden moeten geloven.