Historie

Op 16 april 2025 hebben we onze “notitie” De noodzaak van een Normsterfte gepubliceerd en aangeboden aan o.a. het parlementslid Ria de Korte en de vaste commissie van VWS. Hierin presenteerden we een rekenprocedure om oversterfte op een statistisch verantwoorde manier te berekenen.

Het rekenschema

Om transparantie te verkrijgen, zijn de berekeningen die tot de getoonde grafieken leiden inmiddels beschikbaar gesteld in een Excel bestand. Deze cijfers kunnen gebruikt worden door wie verder onderzoek met deze cijfers wil uitvoeren. In dit artikel leggen we uit hoe de inhoud tot stand is gekomen. De statistische achtergronden zijn te vinden in dit artikel: An analysis of excess mortality based ….

De brondata

De basiscijfers zijn afkomstig van het CBS. Op de tabbladen Counts male en Counts female staan per leeftijd en jaartal de aantallen inwoners. Deze zijn gedownload vanaf de open data van CBS. Op de tabbladen Deaths male en Deaths female zijn de aantallen overlijdens te vinden (zie CBS). De aantallen inwoners voor 2024 en 2025 zijn geëxtrapoleerd vanuit de jaren ervoor. In juni 2025 worden de definitieve cijfers voor 2024 door het CBS vrijgegeven.

Overlijdenskansen

Vanuit deze vier tabellen, worden per leeftijd/jaar/geslacht overlijdenskansen berekend. Die staan in de tabbladen Prob male en Prob female. Het zijn de in elk jaar waargenomen sterftepercentages, door de aantallen overlijdens en inwoners op elkaar te delen. In de kolommen X en Y worden de trends berekend over de jaartallen 2010-2019. Deze trends worden gebruikt om op de tabbladen Risk male en Risk female de gefitte sterftekans te berekenen. Voor de jaren vanaf 2020 is dat dus een extrapolatie. Een punt van discussie is hoelang het nog verantwoord is om deze extrapolatie door te voeren, omdat de onzekerheid met de tijd toeneemt.

Als we de werkelijke overlijdenskansen en de gefitte lijn weten, dan kunnen we die samen in een grafiek afbeelden. Op het tabblad Examples staan wat voorbeelden, waarvan er hier één getoond wordt:

De getrokken lijnen zijn voor elke leeftijd en per jaar de te verwachten sterftekans. De blokjes zijn de werkelijke sterftepercentages.

Cohorten

Als we het aantal overlijdens per leeftijd bekijken, zal de onzekerheid relatief groot zijn, omdat zeker onder de 65 jaar de aantallen overlijdens (ver) onder de 1000 per jaar liggen en toevallige fouten relatief sterk bijdragen. Daar kunnen vanuit deze tabellen cohorten worden samengesteld. Op het tabblad Cohorts worden voorbeelden gegeven, waarvan we er weer één tonen:

Baseline

Door de aantallen inwoners telkens te vermenigvuldigen met de sterftekansen, verkrijgen we per jaar/leeftijd/geslacht een te verwachten aantal overlijdens. Die staan op de tabbladen Baseline male en Baseline female. Deze tabellen kunnen we gebruiken, als we voor een specifiek cohort de te verwachten sterfte willen uitrekenen. Als voorbeeld staan op het tabblad CohortBaselines de baselines voor de 3 meest gebruikte cohorten berekend: de optelsommen van de baselines voor het betreffende cohort voor mannen en vrouwen samen. De optelsom van deze 3 cohorten is dan de voor elk jaar totaal te verwachten sterfte op basis van de trend 2010-2019 en het getelde aantal inwoners per leeftijd voor elk jaar.

CBS

Op het tabblad CBS vinden we de aantallen overlijdens per week en voor elk van de 3 cohorten zoals gemeld op de websites van CBS en RIVM. Het is onlangs gebleken dat het CBS een andere leeftijdsinterpretatie hanteert dan wijzelf. Het CBS gaat uit van de leeftijd zoals die zou zijn geweest op 31 december van het jaar van overlijden. Dus iemand die in januari op 64-jarige leeftijd overlijdt, wordt meegeteld als 65-jarige. Het aantal overlijdens in het cohort 0-65 daalt daardoor met ongeveer de helft van het jaarlijks aantal overlijdens van de 64-jarigen.

Daarvoor hebben we een correctie doorgevoerd, zodat de interpretaties beter vergelijkbaar zijn. Vervolgens kunnen we voor elke week het werkelijke aantal overlijdens vergelijken met de verwachting voor het betreffende cohort. De grafieken staan naast de tabel weergegeven. Hier geven we het voorbeeld voor het 65-80 jaar cohort:

We zien hier goed dat voor de jaren 2016-2020 de overlijdens keurig binnen de blauwe bandbreedte blijven, afgezien van de griepgolven in 2017 en 2018. Ook na de eerste golf keert de sterfte weer terug tot de verwachte waarde. Pas na de tweede golf zijn vrijwel alle weeksterftes verhoogd en vallen dan meestal buiten de bandbreedte: de onverklaarde oversterfte.

Curiosa

Op de tabbladen Mortality en ASMR staan een paar grafieken die in diverse artikelen zijn gebruikt. Ze dienen ook als illustratie op welke wijze de cijfers in dit Excel-bestand gebruikt kunnen worden.