Ongetwijfeld het meest verrassende nieuws van dit jaar: het RIVM heeft per 1 juli 2025 de baseline verlaagd met 1,3%. Op zijn minst heel opmerkelijk, want dat gaat betekenen dat veel meer weekcijfers vanaf nu het predicaat “Verhoogd” gaan krijgen. Dit is de grafiek die het RIVM deze week liet zien:
Rechts zien we deze sprong verschijnen. De laatste week van juni valt nog net binnen de bandbreedte. Als de weekcijfers volgende week hetzelfde zouden zijn, dan zijn deze “Verhoogd”. Dat roept natuurlijk de vraag op wat de achtergrond is van deze plotselinge verlaging. Geven de cijfers daar aanleiding toe? Laten we daarom eerst eens kijken hoe het RIVM tot haar prognose komt.
De RIVM-rekenwijze
De wijze waarom het RIVM tot hun prognose komt, wijkt af van die van het CBS, die uitgaat van de opbouw van de bevolking (de “vergrijzing”) en de ontwikkeling van de levensverwachting. Het RIVM baseert zich daarentegen uitsluitend op de gemiddelde sterfte van de 5 voorgaande jaren. Het RIVM berekent de verwachtingen per seizoen, dat telkens loopt van 1 juli van het jaar t/m 30 juni van het volgende jaar.
In deze grafiek staan de cijfers van de laatste 10 seizoenen weergegeven.
We zien hier voor 10 seizoenen de zich opbouwende oversterfte, waarbij we rechts de totaal opgebouwde oversterfte kunnen aflezen. Het blauwe vlak is de bandbreedte volgens ons eigen Normsterfte model, dat vrijwel overeenkomt met de prognose die het CBS geeft. Het voorziet in een jaarlijkse verhoging van de bandbreedte, die gelijke tred heeft met de vergrijzing en is rond de 1% per jaar. De CBS-cijfers zijn daarbij leidend.
In deze grafiek zien we de Normsterfte en de RIVM-bandbreedte in één grafiek weergegeven.
De blauwe band is de Normsterfte, de groene is de bandbreedte die het RIVM berekent. Als voorbeeld kijken we naar de prognose van het RIVM voor het seizoen 2021/2022 dat dus geheel links in de grafiek zit. Deze prognose is gebaseerd op de sterftecijfers van de seizoenen 2016/2017 t/m 2020/2021. Omdat het RIVM griepgolven weglaat uit hun berekeningen, komt de bandbreedte iets lager uit dan die volgens het CBS en onze eigen Normsterfte.
Jaarlijkse aanpassingen
Voor de daarop volgende jaren valt er telkens een normaal jaar weg uit en wordt vervangen door een jaar met flinke oversterfte. Dus voor het seizoen 2022/2023 valt 2016/2017 er uit en komt 2021/2022 daarvoor in de plaats. Dat geeft dus een verhoging van ongeveer 16.000/5 plus de vergrijzing die al verwerkt zit in de Normsterfte. We zien deze verhoging als een sprong omhoog van het groene vlak op 1 juli 2022.
Hetzelfde gebeurt in de jaren daarna: een seizoen met een normale sterfte wordt vervangen door een seizoen met een oversterfte van rond de 15.000. Elk jaar wordt zo de RIVM-prognose met rond de 3% verhoogd.
De grafiek lijkt overigens te suggereren dat per juli 2024 de prognose naar beneden is bijgesteld, maar dat is gezichtsbedrog. Hier is ook de bandbreedte zelf fiks verhoogd en die bijstelling is verwerkt als een verlaging van de ondergrens. De bovengrens op 1 juli 2024 is niet veranderd, maar de stijging zit verstopt in de daaropvolgende maanden.
Door deze wijze van berekenen wordt de aanhoudende oversterfte elk jaar een stukje ingehaald en zo witgewassen. Het RIVM geeft zo dus geen aanwijzing wat de aanhoudende oversterfte zou moeten zijn, maar of de jaarsterfte past bij beeld van de afgelopen jaren. Vandaar ons pleidooi voor het instellen van een Normsterfte. Onze publicatie Van verwachtingen naar normsterfte is in april naar de vaste commissie VWS gestuurd, die het heeft voorgelegd aan het RIVM ter beoordeling.
De laatste aanpassing
Het seizoen 2025/2026 zou het laatste seizoen zijn waarbij een mild sterftejaar vervangen wordt door een seizoen met oversterfte. Het seizoen 2019/2020 valt dus uit de berekeningen. Besef dat dit weliswaar het eerste corona seizoen was, maar dat hier alleen de eerste golf binnen viel en het RIVM verwijdert golven uit de berekeningen. Daarin valt dus de gehele eerste golf. Dus van de opgebouwde oversterfte op 1 juli 2020 blijft vrijwel niet over en wordt vervangen door de oversterfte in het seizoen 2024/2025, die uitkomt op rond de 13.000.
Dat zou dus de verwachting moeten zijn voor de aanpassing per 1 juli 2025: opnieuw een verhoging van 2-3%. Echter niets is minder waar. Het RIVM verlaagde de baseline met 1,3%. Een flinke stap richting onze Normsterfte, maar tegendraads aan hun eigen rekenprincipes. Het RIVM heeft geen toelichting gegeven op deze wijziging. Mogelijk is deze te vinden in de reactie van het RIVM op de ‘Motie De Korte’ waarin het RIVM wordt uitgenodigd tot herbezinning op de door hen gehanteerde rekenmethode.
We gaan het zien!