Vanaf het begin van de pandemie rapporteerde het RIVM namens de GGD het aantal overlijdens aan corona. Het CBS hield daarvan ook een administratie bij, maar door de handmatige verwerking gingen er vele maanden overheen, voordat deze cijfers beschikbaar waren. Voor de korte termijn waren we dus aangewezen op het RIVM, maar gaandeweg werd duidelijk dat de CBS-cijfers steeds hoger uitvielen dan die van het RIVM. Het verschil werd door velen toegeschreven aan het missen van een deel van de overlijdens aan corona door de GGD. Maar al eerder heb ik in verschillende artikelen laten zien dat er iets heel anders speelde. Eerst de grafiek met de “kale cijfers” sinds het begin van de pandemie:

De blauwe lijn is de oversterfte volgens de cijfers van het CBS en het rode vlak is het aantal overlijdens aan corona, eveneens volgens het CBS. Het verschil is het lichtblauwe vlak: het aantal overlijdens aan overige oorzaken. We zien hier dat tijdens de eerste golf de oversterfte vrijwel exact overeenkomt met het aantal overlijdens aan corona. In mei was er zelfs ondersterfte terwijl corona aan het uitwoeden was. Dat waren de mensen die wegens hun onderliggend lijden al enkele maanden eerder overleden.

Maar tijdens de tweede golf zien we iets merkwaardigs gebeuren. Vanaf november overleden er steeds meer mensen aan corona dan er verklaard kan worden door de oversterfte. Vanaf februari is er zelfs ondersterfte, terwijl er door CBS nog steeds meer dan honderd corona overlijdens per dag geteld worden.

De rol van de WHO

Op aanwijzing van de WHO werd het CBS eind 2020 verplicht om alle overlijdensmeldingen waar corona mogelijk een rol kan hebben gespeeld, te melden als overleden aan SARS-CoV-2. Dat heeft dus als consequentie dat ook de overlijdens aan onderliggend lijden met een corona verleden werden meegeteld als “aan corona”. En dat is wat we zien in deze cijfers. Als we het eerste corona jaar uitvergroten, krijgen we er een beter beeld van.

Hier kunnen we het duidelijk zien. Tot december 2020 was de oversterfte prima te verklaren door corona, vanaf december stegen de coronacijfers verder (het rode vlak werd breder), terwijl de oversterfte sterk ging dalen. Per saldo waren er in het eerste kwartaal van 2021 volgens CBS 9000 overlijdens aan corona, terwijl er een oversterfte was van slechts ruim 1000. Substantiële bescherming door vaccinatie was er pas vanaf maart 2021.

Een deel van dit verschil is toe te schrijven aan het fenomeen Ondersterfte na oversterfte, maar het grootste deel moet worden toegeschreven aan de richtlijnen van de WHO. We hebben becijferd dat het aandeel met corona steeg tot rond de 75% in april 2021.

Als we met deze kennis de coronacijfers van het CBS corrigeren, dan krijgen we deze grafiek:

Lichtblauw is het overlijden aan overige oorzaken en het iets donkerder blauw is het overlijden aan overige oorzaken, maar met corona. Rood is het deel dat is overleden aan corona.

Overigens zien we in deze grafiek ook dat de oversterfte tijdens de Delta golf al in juni 2021 leek te beginnen. Er was vrijwel geen corona meer, maar wel een stijgende oversterfte, terwijl ondersterfte met de tweede golf in de rug eigenlijk nog vele maanden had moeten aanhouden. En zelfs als je de overlijdens met corona zou meetellen, dan nog dekt corona maar voor een deel de waargenomen oversterfte. Vergelijk dit ook eens met de tweede golf, die voor meer dan 100% bestond uit corona! Deze grafiek geeft een zeer sterke associatie met de start van de vaccinaties. Deze relatie is beschreven in ons artikel Vaccinatiesterfte gemodelleerd.

De GGD

De corona overlijdens van de GGD, gemeld door het RIVM, zijn vrijwel gelijk aan de CBS-cijfers na deze WHO-correctie. Het onderscheid met en door corona is deels ook semantiek. Uiteindelijk gaat het ook om “te voorkomen overlijdens” door bijvoorbeeld betere behandelingsmethoden of wellicht doeltreffende vaccinaties.

Baseline

Nog een woordje over de baseline. Daarover is de laatste weken veel te doen geweest. Er is besloten door de overheid dat voortaan het RIVM de oversterfte gaat rapporteren aan de hand van de berekeningen volgens de RIVM-methode. Daarover hebben we een aantal artikelen geschreven, waarin we de consequenties uitleggen. Op onze Sterftemonitor Nederland houden we voortaan wekelijks de werkelijke oversterfte bij, op basis van de CBS-cijfers en het aangepaste RIVM-model. De uitleg hiervan staat op de pagina Wat is oversterfte.

Conclusie

De corona overlijdens cijfers van het CBS wijken sinds november 2020 steeds sterker af van de werkelijke overlijdensoorzaak. Dat verschil lijkt inmiddels opgelopen tot een factor 4-5. Bij het trekken van conclusies, moet daar rekening mee gehouden worden.