We zijn inmiddels bijna 4 jaar verder sinds corona en nog steeds zien we geen ondersterfte. Sinds het SARS-CoV-2 virus ons leven ondraaglijk ging maken, was er sprake van een pandemie volgens de nieuwe definities van de WHO. Terugkijkend naar het seizoen 2019-2020, was er toen zeker sprake van een flinke oversterfte, maar als we gaan vergelijken met een flinke griepepidemie, dan viel het eigenlijk wel mee.

Nu er vrijwel geen corona meer is, zijn de cijfers zelfs nog hoger en dus nog steeds zien we geen ondersterfte. Is dit nu een onverklaarde pandemie? Of heeft het toch met vaccinaties te maken? Laten we de vier pandemie seizoenen eens vergelijken.

De seizoenen vergeleken

In het eerste corona seizoen (2019/2020) was er een oversterfte van ruim 5000, een kwart meer dan bij de laatste griepepidemie. Als we het kalenderjaar 2020 beschouwen, dan is het zeker meer, want er waren twee corona-epidemieën in dat jaar: de eerste EN de tweede golf.

In deze grafiek zien we een overzicht van de 4 corona jaren en een voorzichtige prognose voor 2024.

Zwart zijn de werkelijke sterftecijfers afkomstig van het CBS. We zien hier de 4 pandemie jaren er duidelijk bovenuit stijgen. De blauwe balken zijn de prognoses voor een epidemie-loos jaar volgens ons eigen model en in oranje die van het CBS. We zien dat er een klein verschil is tussen de CBS-cijfers en de onze, maar dat is niet echt om ons zorgen over te maken. De wekelijkse oversterftecijfers volgens ons eigen model zijn sinds deze week te zien op sterftemonitor.nl.

Vanaf 2024 is het interpreteren en rapporteren van de cijfers overgedragen aan het RIVM, dat tegelijk (zelfs met terugwerkende kracht) de prognoses flink naar boven bijstelde. Per 2024 werden deze cijfers ook overgenomen door het CBS. Maar daarover is al genoeg gezegd.

Maar wanneer noemen we een epidemie een pandemie? In Porta M, ed. (2008). Dictionary of Epidemiology. Oxford University Press. p. 179. lezen we deze definitie voor pandemie:

an epidemic occurring on a scale that crosses international boundaries, usually affecting people on a worldwide scale

De sterfte aan corona was niet eens zo veel afwijkend van een flinke epidemie en de oversterfte was ook wereldwijd. De IC’s lagen soms flink vol, net als bij een andere flinke epidemie, maar het was veel meer de manier waarop met de situatie werd omgegaan die een enorme belasting op de zorg gaf. Met name de lockdowns zorgden voor zeer veel maatschappelijk ongemak en sociale schade.

Of is het de hoogte van balk zelf misschien die bepaalt of iets een pandemie is? Dan zijn de twee laatste jaren dus ook pandemie jaren: een pandemie van oversterfte. Maar laten we eens kijken hoe dat verloop is als we het per jaar opsplitsen.

Pandemie per jaar

Bij deze grafieken laten we de sterfte per seizoen zien. Dus van juli tot juli, zodat we de griepseizoenen netjes kunnen scheiden. Dus links staat telkens 1 juli van het jaar en rechts 30 juni van het jaar erop volgend.

Als eerste kijken we (voor alle leeftijden) naar de eerste coronagolf (groen), beginnend in week 10 van het seizoen 2019/2020. Een model verloop in vergelijking tot bijvoorbeeld de griep van 2017/2018 (oranje). Een flinke stijging van de cumulatieve cijfers, gevolgd door een ondersterfte in de zomer, die er ook altijd is bij een griepgolf.

De tweede golf (lichtbruin) is al afwijkend. Die begon al in week 40 van datzelfde jaar als een “doorstart” van de eerste golf, omdat er nog onvoldoende immuniteit was ontwikkeld. Dat snappen we.

In week 6 van 2021 is de oversterfte voorbij en daalt de curve heel even als ondersterfte. Maar al na enkele weken gaat deze ondersterfte weer over in oversterfte, tot aan de dag van vandaag. Het seizoen 2020/2021 eindigt met een totale oversterfte van ruim 8000 en dat is al meer dan de eerste golf.

Maar de twee daaropvolgende seizoenen (rood en paars) kwamen elk nog veel hoger uit op een totale oversterfte van 13.000. Dat is telkens meer dan het dubbele van de eerste golf, die in 2020 al het predicaat “Pandemie” kreeg. Maar het aantal overlijdens aan corona daalde al sinds 2021. Dan is dit dus een pandemie van oversterfte. Onverklaarde oversterfte wel te verstaan.

Voor het seizoen 2023/2024 (donkerbruin) zijn we inmiddels halverwege en we lijken een halvering van de oversterfte te zien in vergelijking tot 2022/2023. De bruine streeplijn is de prognose voor de rest van het seizoen, dus tot komende zomer. We lijken dan uit te komen op een totale oversterfte rond de 7000 voor het hele seizoen 2023/2024, maar er kunnen natuurlijk nog onverwachte verrassingen op ons afkomen.

Laten we even de diepte ingaan en zien hoe de sterfte in de drie verschillende leeftijdscohorten is. We beginnen bij de oudste leeftijdsgroep: 80+.

Oversterfte 80+

Als we kijken naar de twee corona seizoenen, dan valt eigenlijk alleen op dat er hier na de tweede golf wel enige ondersterfte ontstond. Er was kennelijk onder de ouderen voldoende sterfte tijdens de tweede golf, om daarna ondersterfte te veroorzaken. Maar vanaf eind 2021 zien we ook hier oversterfte ontstaan en wel al in week 46, twee maanden voordat het griepseizoen normaal gesproken begint. Ook in het griepseizoen in zowel 2022 als 2023 nog een sterftegolf. Alles bij elkaar dus meer sterfte dan in de beide corona golven, terwijl er vrijwel geen corona meer heerste.

Vanaf 2023/2024 zien we een halvering van de opgebouwde oversterfte: 2526 tot week 2, terwijl het in 2023 nog 5245 was. De streeplijn is de prognose voor de rest van het seizoen, afgeleid van het verloop in 2023.

Het RIVM heeft sinds 2024 voor dit cohort een eigen baseline berekend, die als stippellijn is weergegeven. We zien hier dat de oversterfte bij de 80-plussers in 2023/2024 ongeveer gelijk is aan de prognose van het RIVM. Het RIVM presenteert dit als “de nieuwe baseline”, waarmee de hele oversterfte wordt gecompenseerd, witgewassen dus.

Oversterfte 65-80 jaar

Ook hier herkennen we natuurlijk de eerste en tweede golf. Wat meteen opvalt is er na de tweede golf geen ondersterfte meer volgt. Ondersterfte bleef uit en de verdenking ging uit naar de voorafgaande vaccinatiecampagne, temeer daar in de herfst opnieuw werd geboosterd.

De oversterfte vertoont ook bij deze leeftijdscategorie een dalende trend, maar minder dan bij de 80-plussers: van 4500 naar 3500 per jaar, dus nog steeds iets hoger dan na de tweede golf.

In deze grafiek is ook de nieuwe baseline volgens de berekeningen van het RIVM ingetekend. Dat houdt in dat vanaf nu de sterfte niet meer wordt vergeleken met het historisch verloop van de sterfte (rekening houdend met “vergrijzing” etc.) maar met wat het RIVM representatief vindt voor sterfte. Deze lijn loopt ongeveer gelijk op met de sterfte in de afgelopen jaren (logisch, want die vindt het RIVM representatief) en dus is er vanaf heden geen oversterfte meer volgens de nieuwe berekeningen.

Oversterfte 0-65 jaar

De jongste leeftijdsgroep wordt al meer dan een jaar niet meer gevaccineerd en dat zou de reden kunnen zijn dat het beeld vanaf 2023/2024 anders. In 2020/2021 is nog geen oversterfte. De meersterfte zit binnen de bandbreedte (in 2020 zelfs nog ondersterfte). Pas na het zetten van de boosters in de herfst van 2021 zien we de oversterfte stijgen, terwijl er nog steeds vrijwel niemand onder de 65 jaar overleed aan corona (rond de 5% van de corona overlijdens met corona kwam voor rekening van deze leeftijdsgroep). Maar er overleden net als in 2022/2023 wel 1000 mensen meer dan gemiddeld in de gezonde leeftijden en dat is bijzonder.

Deze oversterfte stopte in het voorjaar van 2023 en lijkt stand te houden.

Samenvattend

We lijken in de drie leeftijdsgroepen twee verschillende fenomenen te zien, die voor deze leeftijdsgroepen verschillend uitpakken:

• Een seizoensafhankelijk gedrag, dat in de wintermaanden voor oversterfte zorgt. Dat is met name bij de senioren het geval. Tijdens de eerste twee jaren was dat corona, in de laatste twee jaren “iets anders”. Of vaccinatie hier een rol speelde is onbewezen.
• Een substantiële verhoging van de sterfte sinds er begonnen werd met vaccinatie. Dat is met name zichtbaar bij de jongste leeftijdsgroep.

Vaccinaties

De vraag die blijft hangen, is of vaccinaties verantwoordelijk zijn voor de huidige onverklaarde oversterfte. Het liefst zou je per geval de vaccinatiegeschiedenis willen weten, maar die informatie wordt door de overheid nog steeds niet beschikbaar gesteld. We zullen het vooralsnog moeten doen met de algemeen beschikbare CBS-cijfers. We publiceerden hierover al een artikel met de titel “Vaccinatiesterfte gemodelleerd” waarin we het risico in kaart brengen. Voor alle leeftijden zien we een risico van rond de 1:3000 per vaccinatie. Voor de ouderen dan 80 jaar is het risico veel groter.

Bij de jongste leeftijdsgroep (0-65 jaar) is het kortetermijnrisico veel kleiner. Het lijkt rond de 1:10.000 per vaccinatie te zijn. Over de hele periode sinds de booster is het risico veel groter: 1:5500 per vaccinatie. Maar ook dat is voor een preventieve vaccinatie nog veel te hoog.

Conclusies

Oversterfte gedraagt zich anders sinds april 2021 in vergelijking met het eerste corona jaar. Tot april 2021 is het verloop volledig identiek aan een klassieke influenza-epidemie. Wel kwam de Tweede Golf veel eerder in het seizoen dan gebruikelijk bij influenza.

Daarna is er een voortdurend verhoogde sterfte, die slechts voor een klein deel te verklaren is door een besmetting met het SARS-CoV-2 virus. De resterende oversterfte (inmiddels rond de 40.000) vertoont een grote gelijkloop met het vaccinatieschema. De volhardende weigering van de overheid deze relatie nader te onderzoeken is niet bevorderlijk voor het herwinnen van het vertrouwen in de overheid.