Het lijkt een niet zo belangrijk gegeven, de vaccinatiegraad. Het is een indicatie welk deel van de bevolking is gevaccineerd. Maar het is ook een cruciaal gegeven bij het berekenen van de effectiviteit van een vaccin: de VE (Vaccinatie Effectiviteit). Beter zou zijn om op individueel niveau (“microdata”) de administratie te voeren, maar dat is op grote schaal onhaalbaar. Wel worden er inmiddels onderzoeken gedaan op basis van deze microdata.

Een voorbeeld

Stel dat je precies de helft van de bevolking vaccineert tegen een bepaalde ziekte. Als dan uiteindelijk in beide groepen de ziekte precies even vaak voorkomt (laten we aannemen dat we willen beschermen tegen overlijden), dan geeft het vaccin geen enkele bescherming. Als daarentegen in de gevaccineerde groep niemand overlijdt, dan biedt het vaccin 100% bescherming. Met alles daar tussenin moeten we gaan rekenen. Als van alle overledenen slechts 10% is gevaccineerd, dan is dus de kans om als ongevaccineerde aan de ziekte te overlijden 9X zo groot en is de bescherming 89%.

Als de vaccinatiegraad 90% is en het aantal gevaccineerde overlijdens is 80% dan geeft het vaccin 56% bescherming. Maar als slechts 80% zou zijn gevaccineerd, dan is de bescherming opeens nul geworden. Het lijkt dus een niet al te groot verschil, maar het is wel het verschil tussen gedeeltelijke bescherming en totaal geen bescherming. Het juist bepalen van de vaccinatiegraad is dus cruciaal!

Gecorrigeerde vaccinatiegraad

Het RIVM houdt registratie bij van de vaccinatiestatus in hun CIMS-database. Deze wordt gebruikt bij de berekening van de VE, waarvan we zojuist hebben gezien dat een juiste waarde van cruciaal belang is, zeker als er een hoge vaccinatiegraad is. En hier lijkt het dus mis te gaan. De daadwerkelijke vaccinatiegraad zou je terug moeten vinden bij de overledenen ongeachte de doodsoorzaak, want we mogen er van uit gaan dat vaccinatie geen invloed heeft op de algehele sterfte (we nemen gemakshalve aan dat vaccinatie geen sterfte veroorzaakt). Uit de CBS-cijfers van 23 februari blijkt echter dat de “administratieve vaccinatiegraad” bij CIMS veel lager lag. In juli 2021 meldt het RIVM bv een vaccinatiegraad van 88%, terwijl uit de berekeningen een waarde van slechts 70% komt. Deze grafiek hebben we eerder ook laten zien:

Het RIVM maakt dus bij het berekenen van de VE gebruik van de blauwe lijn, terwijl het eigenlijk de zwarte zou moeten zijn. Maar waar komt dat verschil dan vandaan?

Er zijn twee mogelijke oorzaken. De eerste is het HVE (=Healthy Vaccinee Effect), waarbij enerzijds gezonde jonge mensen zich lieten vaccineren om zo hun vrijheid terug te krijgen. Deze zouden ook zonder vaccin niet zijn overleden, maar verhogen wel de “theoretische” vaccinatiegraad. Daarnaast is er ook een groep kwetsbare (veelal palliatieve) personen die zich niet meer lieten vaccineren en kort daarop dus ongevaccineerd overleden.

Een andere mogelijkheid is dat er een administratieve achterstand was. Je ziet namelijk dat het oplopen van de achterstand opeens begint in maart 2021 (blauw en zwart gaan uit elkaar lopen) en dan uiteindelijk in mei 2022 weer is ingelopen. Die achterstand zou zijn oorzaak kunnen hebben in het weglaten van de vaccinatiestatus voor de eerste 4 weken en deze dus als ongevaccineerd te beschouwen. Het zou ook een echte achterstand in de verwerking kunnen zijn geweest, zodat op het moment van overlijden de gegevens nog niet in het CIMS waren ingevoerd. We weten het niet.

Hoe dan ook, er ontstaat het beeld dat de administratie bij het RIVM niet representatief is voor de feitelijke vaccinatie status en dus de door RIVM berekende waarde voor de VE veel te hoog was.

Wat is nu de VE?

Wij hebben zelf de VE berekend met behulp van de cijfers uit het 23 februari artikel. Hieruit blijkt dat de gemiddelde VE-waarde nauwelijks boven de 60% uit kwam. In de eerste 4 weken zelfs negatief. Tijdens de Deltagolf was de bescherming gedaald tot 25% en steeg na de booster weer even tot 60%. Na de komst van de Omikron variant was de bescherming geheel verdwenen. Lees een overzicht hierover in De eindafrekening.

Er zijn nog geen CBS-cijfers vanaf 2023, dus we moeten het nog even doen met deze grafiek.

Wat zegt ONS nu?

Het ONS (het Engelse RIVM) heeft heel lang ontkend dat er met hun administratie iets mis was. Maar op 23 mei jl is er duidelijkheid gekomen. Het ONS geeft nu toe dat in hun administratie de eerste weken na vaccinatie inderdaad buiten de boeken zijn gehouden. Dat dit ernstige consequenties heeft gehad voor de werkelijke bescherming van de vaccins mag duidelijk zijn.

Het VK en Nederland hebben altijd op één lijn gezeten, dus de verwachting is dat dit ook hier het geval is geweest en dus ook hier de verklaring voor het verschil tussen de gepubliceerde vaccinatiegraad en de werkelijkheid. We mogen verwachten dat nu ook het RIVM of CBS met een verklaring zal komen.

Lees de bevindingen bij ONS in dit artikel van Norman Fenton, Martin Neil, Claire Craig et al.