Vergeet alle grafieken over oversterfte en onthoudt deze. Niet zozeer omdat alle vorige grafieken fout zijn, maar omdat in deze grafiek alles samenkomt. De uitgebreide beschrijving van de statistiek is te vinden in deze publicatie en dit is een samenvatting in Jip-en-Janneke taal. In deze grafiek staat alles over oversterfte en ondersterfte wat je zou moeten weten (negeer even de groene vaccinatielijn):

In deze grafiek is “100%” de baseline, de verwachte sterfte op basis van ons eigen model. Die is vrijwel gelijk aan de verwachting van het CBS, alleen de verdeling over het jaar heen is “gladder”, waardoor er geen onverwachte bulten, kuilen en rafels in de grafiek ontstaan.

De bovenkant van de grafiek (de zwarte lijn) is de totale meersterfte per week, omgerekend naar een percentage van de te verwachten sterfte in de betreffende week. Bijvoorbeeld in april 2020 is de meersterfte 60%, want de totale sterfte is 160% van de verwachte sterfte in die week. Overigens spreken we dus van meersterfte als we het getal bedoelen en oversterfte is dan de situatie dat de meersterfte boven een statistisch bepaalde grens uit komt. In de praktijk wordt de meersterfte ook vaak oversterfte genoemd.

Als corona de enige verklaring zou zijn voor de oversterfte, dan vullen de corona sterftecijfers telkens de ruimte op tussen de oversterftelijn en de 100% lijn. In grote lijnen zien we dat gebeuren tijdens de eerste en tweede golf. Dat is het rode vlak in deze grafiek.

Ondersterfte

Maar nu komen we op een belangrijk punt: “Ondersterfte na oversterfte”. Van griep en nu ook corona weten we dat het een “aanzuigende werking” heeft op het moment van overlijden. Zieken in de eindfase van hun leven, ontmoeten griep als “Old man’s Friend”, die het kaarsje uitblaast. Het is niet de feitelijke doodsoorzaak, maar vervroegt het wel het moment van overlijden. Dit fenomeen wordt wetenschappelijk ook wel aangeduid als “mortality displacement”, of in gewoon Nederlands “Verschoven sterfte”. Het moment van overlijden verschuift naar de bult van de epidemie en daardoor overlijden er in de maanden na de epidemie wekelijks minder mensen en ontstaat er ondersterfte.

We zien dat het CBS bij een griepepidemie vast blijft houden aan de onderliggende doodsoorzaak, terwijl bij de corona epidemie (met evenveel overlijdens in de eerste golf) juist covid-19 als doodsoorzaak wordt geregistreerd. Een eerste aanwijzing dat hier een bewuste keuze is gemaakt.

In een wetenschappelijk artikel is voor de te verwachten ondersterfte een model beschreven, dat we in deze grafiek hebben toegepast. De onderste rode lijn is de te verwachten ondersterfte die het gevolg is van overlijdens aan covid-19. Dat moeten we lezen als: wanneer covid-19 verdwenen zou zijn, is dat de verlaagde prognose voor de baseline. In de zomer van 2020 overleden er dus gemiddeld 6% minder mensen dan in een jaar zonder corona.

We zien dat na de eerste golf de sterfte uitkomt precies op die voorspelde waarde. Zelfs tijdens die eerste golf buigt de corona-sterfte hier naartoe: de onderkant van het rode vlak volgt min of meer deze ondersterfte prognose. Er is alleen een bult te zien tijdens de hittegolf van augustus 2020.

Bij de tweede golf is er al een verschil tussen corona en de ondersterfte. Het CBS geeft hiervoor als verklaring dat niet alle overlijdens aan corona zijn gemeld aan de GGD en dat is een plausibele verklaring. Vergeleken met de 100% lijn missen we 5% covid-19 overlijdens. Dat verschil is aangegeven met een arcering, om te benadrukken dat dit het deel “onverklaarde oversterfte” is. Het is het verschil tussen de verwachte sterfte (de rode lijn) en de totale oversterfte na aftrek van covid-19 (het rode vlak). Het verschil kan ook verklaard kunnen worden door influenza, dat eenzelfde ziektebeeld vertoont als corona. Tot maart 2021 vult corona de ruimte tot de voorspelde ondersterfte. Precies als na de eerste golf.

Vanaf april 2021 wordt het beeld opeens anders, aangeduid met de gele cirkel. Er ontstaat plotseling een “gat” tussen oversterfte en ondersterfte van rond de 10%. Dat gat is aangegeven met een arcering, om te benadrukken dat dit het deel “onverklaarde oversterfte” is. Het is het verschil tussen de verwachte sterfte (de rode lijn) en de totale oversterfte na aftrek van covid-19 (het rode vlak). Soms is er wel een verklaring in de vorm van een hittegolf of griepgolf, maar voor beide geldt dat deze voornamelijk het moment van overlijden vervroegen.

Twee smaken

Met een lichtblauwe kleur is het gebied aangegeven waarbij we ondersterfte zouden moeten zien. Het gearceerde deel dat daarin valt is de gemiste ondersterfte, die het gevolg is van de corona overlijdens. Die overlijdens worden als het ware onttrokken aan de sterfte in het jaar na de epidemie. Eigenlijk hadden we dus ondersterfte moeten zien, maar zodra de sterfte boven die rode lijn uitkomt, is het a.h.w. “gemiste ondersterfte”.

Noot: er zullen ook overlijdens voorkomen die zonder corona pas vele jaren later zouden hebben plaatsgevonden. In de historische sterftecijfers is hiervan niets terug te zien. Het zijn er relatief weinig en elk jaar wordt er zoveel ‘ruis’ toegevoegd door nieuwe griepgolven, hittegolven etc. dat de ondersterfte van jaren geleden niet meer is te herkennen. (Zie ook de cumulatieve grafiek: de jaren 2016-2019 wisselen elkaar keurig af qua onder- en oversterfte. Meer dan twee achtereenvolgende jaren van substantiële oversterfte, dat komt bij virusziektes niet vaak voor.)

Het deel dat boven de 100% uitsteekt is dat wat altijd al als “onverklaarde oversterfte” werd gezien. Het steekt uit boven de baseline en dus is het door CBS erkend als meersterfte en als het maar genoeg is dus ook oversterfte.

De totale onverklaarde oversterfte is het gearceerde deel. Dit geeft opeens een heel andere kijk op wat ons is overkomen: corona heeft vrijwel uitsluitend het moment van overlijden vervroegd en het nettoresultaat is een oversterfte die veel groter is dan het verschil tussen oversterfte en covid-19.

Wat zijn nu de cijfers?

We moeten dus opnieuw gaan tellen hoeveel mensen er onverklaard zijn overleden. Van maart 2020 tot eind juni 2024 was de totale oversterfte 53.179. We vergelijken vervolgens de sterfte aan corona met de onverklaarde oversterfte vanaf 1 maart 2021. Aan corona tellen we 23.000 overlijdens en de onverklaarde oversterfte (het gearceerde deel dus) was 48.000. We moeten ons realiseren dat die 23.000 overlijdens nauwelijks van invloed is op de onverklaarde oversterfte, want meer overlijdens aan corona zou het aantal onverklaarde overlijdens omlaag brengen maar tegelijk ook de te verwachten ondersterfte vermeerderen, wat weer extra onverklaarde sterfte oplevert..

Dit zijn dus de nieuwe kerncijfers: 23.000 overlijdens aan corona en sinds 1 maart 2021 48.000 onverklaarde overlijdens.

Moeten we corona dan vergeten?

Als we de overlijdens aan corona niet af mogen trekken van de oversterfte, moeten we dan de gevolgen van corona dan maar vergeten? Het zijn immers twee forse griepjaren achter elkaar (in seizoen 2018-2019 waren er in 1 seizoen 9.444 griepdoden). Natuurlijk niet! Corona vervroegt het moment van overlijden en zal ook zeker ook heel veel leed hebben veroorzaakt. Of de overige maatregelen of de wijze van verpleging daarbij een rol hebben gespeeld, laat ik voor nu in het midden, dat is aan de specialisten op dat gebied om er iets van te vinden.

Corona vervroegt dus het moment van overlijden met gemiddeld een jaar hebben we gezien in het genoemde artikel. Puur cijfermatig kun je dus stellen dat corona ongeveer 23.000 levensjaren heeft gekost. Wat de kwaliteit van leven in dat laatste jaar geweest zou zijn, laat ik ook in het midden: het betrof vrijwel altijd patiënten met één of meer onderliggend lijden.

Als we echter naar het gearceerde deel kijken, dan hebben we het over “onverklaarde sterfte” en daarvan hebben we gezien dat in 2021 de gemiddelde leeftijd van overlijden 5 jaar lager was (zie het artikel The impact of mortality displacement during the SARS-CoV-2 pandemic: a predictive model). Dus gemiddeld genomen, heeft iedereen die tot deze overlijdensgroep behoorde 5 jaar korter geleefd. We hebben het dus over de gearceerde groep in de grafiek vanaf 1 maart. Dat zijn er 48.000 en dat heeft dus ongeveer 240.000 levensjaren gekost.

Vaccinatie

Vaccinatie is nog steeds de onbewezen eerste kandidaat voor de onverklaarde oversterfte. Bewezen via obductie is dat er een substantieel deel van de overlijdens veroorzaakt is door de vaccinatie, dus het aandeel van vaccinatie ligt ergens tussen 0% en 100%. Dat er een relatie is, wordt sterk gesuggereerd door de groene lijn in de grafiek (deze “zweeft” boven de rest en is dus ter oriëntatie). We zien hier een sterke relatie in de tijd tussen de momenten waarop de 80+ groep (de meest kwetsbare groep dus) werd gevaccineerd en de toename van de oversterfte. We zien ook dat de eerste prik werd gezet, toen de sterfte aan corona al dalende was: vaccinatie was dus niet de oorzaak van het dalen van de sterfte aan corona.

Vanaf de tweede vaccinatieronde in de zomer zien we telkens een toename van de oversterfte. Het is geen bewijs, maar wel een zeer sterke aanwijzing dat we voor de oorzaak de rol moeten gaan onderzoeken die vaccinatie gespeeld zou kunnen hebben. De overheid ziet dat niet zitten en heeft zich voorgenomen om komende herfst weer een nieuwe vaccinatieronde aan te bieden.

Waar blijft de ondersterfte?

Dat is een telkens terugkerende vraag. De realiteit is dus, zoals we in deze grafiek kunnen zien, dat we die al achter de rug hebben. Gemiste ondersterfte dus. Deze ondersterfte zit verstopt tussen de rode lijn “Ondersterfte” en de 100% lijn. Het heeft dus een flink deel van de oversterfte overgenomen. Het maakt de onverklaarde oversterfte des te schrijnender.

Laten we hopen dat onze overheid hier toch een aanleiding ziet om de verklaring te vinden voor deze oversterfte. Of het nu uitgestelde behandelingen zijn (inmiddels al vrijwel uitgesloten) of “de maatregelen”, in beide gevallen waren ze te voorkomen door corona te beschouwen als een flinke griep. Dat deden we in 2018 en toen waren er 9.500 overlijdens aan griep te betreuren (net zoveel als bij de eerste coronagolf), maar dat jaar heeft amper de kranten gehaald. En ja, de belangrijkste kandidaat als oorzaak van oversterfte blijft natuurlijk het vaccin. De meest voorzichtige conclusie is dat vaccinatie ons geen enkel voordeel heeft opgeleverd.

Vergeet alle grafieken

Veel grafieken zijn getoond, die allemaal een stukje van de werkelijkheid lieten zien. Die kunnen we eigenlijk allemaal vergeten, als we ons realiseren wat er in deze grafiek wordt getoond. We zien hier de ondersterfte na oversterfte, die we verdeeld over 2020-2022 al achter de rug hebben. Het is gemiste ondersterfte, omdat het overstemd is door de oversterfte, waarvoor nog steeds geen officiële verklaring is gegeven. Deze grafiek visualiseert het. De onverklaarde oversterfte is bijna 48.000 en dat heeft dus ongeveer 240.000 levensjaren gekost. Corona zelf kostte 23.000 levensjaren.