De analyses over het rapport van Nivel buitelen over ons heen en daartoe heb ik zelf ook bijgedragen. Grafieken, berekeningen, herziene rapporten, ingewikkeld. Maar laten we eens bij het begin beginnen: waar was Nivel mee bezig? Wat was de vraagstelling? ZonMW heeft een zak geld beschikbaar gesteld om het onderzoek te bekostigen, maar wat is de oorspronkelijke vraag geweest?

In het rapport vinden we het niet, we vinden slechts deze zinsnede:

We onderzochten oversterfte in 2021 en 2022 onder de groep mensen met COVID-19-vaccinatie en de groep mensen zonder deze vaccinatie.

Laten we dus zelf een voor de hand liggende vraagstelling bedenken:

Zit de oversterfte van 10% die we zien sinds vaccinatie uitsluitend bij de gevaccineerden of in gelijke mate ook bij de ongevaccineerden?

Dat lijkt een redelijke onderzoeksvraag, die uitsluitsel kan geven over de vraag of de oversterfte veroorzaakt wordt door vaccinatie, of juist door “iets anders” zoals uitgestelde zorg of toch corona. Deze vraag zal als eerste voorgelegd worden aan de statisticus van dienst, in dit geval dus bij Nivel. Maar kennelijk is dit niet de vraag geweest die is gesteld.

Bierviltje

Als het mij gevraagd zou worden, dan zou ik een bierviltje pakken en even een eerste inschatting maken van wat er in het onderzoek dan te zien zou moeten zijn. Een bierviltje, dus even makkelijke, afgeronde cijfers, maar wel gelijkend op die in het Nivel rapport. We nemen de leeftijdsgroep van 61-75 jaar. We nemen 200.000 patiënten uit de praktijken van de huisartsen mee. We nemen aan dat daarvan jaarlijks 1% overlijdt. Dat zijn er dus is de eerste 3 maanden van het onderzoek 500. We nemen aan dat 7% ongevaccineerd is. Dus als vaccinatie geen invloed zou hebben op de overlijdenskans, dan zouden er binnen die 3 maanden 35 ongevaccineerden overlijden. Als oversterfte ook de ongevaccineerden zou treffen, dan zou dat dus gemiddeld 10% van die 35 oftewel 3,5 extra overlijdens hebben opgeleverd. Dat is wel erg weinig!

Maar als statisticus van dienst wil je het exact doen en daartoe willen we de onzekerheid in die 35 te verwachten overlijdens weten. De statistiek leert ons dat de onzekerheid bij dit aantal plus of min 12 overlijdens is. Dus elk aantal tussen 23 en 47 overlijdens behoort tot de mogelijkheden, puur bepaald door toeval. Een verhoging van gemiddeld 3,5 als gevolg van de nader te verklaren oversterfte zal dus nimmer aan te tonen zijn.

Ook is de juiste waarde van de vaccinatiegraad cruciaal. Als het niet 7% is maar 10%, dan scheelt alleen dat al 15 overlijdens, vier keer zoveel als het aan te tonen verschil.

Nivel

Tot zover het vooronderzoek op een bierviltje. Dat zou moeten leiden tot het niet door laten gaan van het onderzoek, omdat de onzekerheid in de tellingen veel groter is dan de al dan niet waar te nemen verhoging door oversterfte bij de ongevaccineerden.

Toch is het onderzoek doorgegaan. De vraagstelling moet dus anders geweest zijn. De uitkomst van de tellingen wijst al op een bepaalde richting, want daar waar je rond de 35 overlijdens binnen deze ongevaccineerde leeftijdsgroep zou verwachten, telt het Nivel er maar liefst 243. Dat zijn er 7 keer zoveel als je zou mogen verwachten. Oftewel een 60-voudige oversterfte in vergelijking met de te onderzoeken oversterfte!

Dus wordt het tijd om voor Nivel om een andere vraagstelling te bedenken. Dat zou deze geweest kunnen zijn:

Zorgt het niet nemen van het vaccin ervoor dat je opeens 7 maal zo snel overlijdt?

Deze vraag wordt door Nivel volmondig met JA beantwoord, want de conclusie in het rapport luidt:

Een andere vraagstelling is kennelijk niet aan de orde geweest, want daarover wordt met geen woord gerept. Dit had een tweede te toetsen hypothese moeten zijn:

Zou het mogelijk zijn dat een registratie probleem ons de baas is?

Die vraag wordt slechts voor een klein deel beantwoord, want er worden kleine correcties aangebracht wegens het ontbreken van de registratie van een klein deel van de gevaccineerden. Er is dus wel sprake van enige bewustwording, maar die wordt nauwelijks uitgewerkt.

Een aanpassing in de herziene versie van het rapport is wel het vervangen van het woord “ongevaccineerd” door de combinatie “ongevaccineerd/ongeregistreerd”. Een spitsvondige taalkundige oplossing, want deze extreme cijfers zitten vrijwel volledig verstopt in problemen bij de registratie. Een flink deel van de gevaccineerde overlijdens is administratief terechtgekomen bij de groep ongevaccineerden, die daardoor schijnbaar vaker overleden. Lees de uitleg bij Oversterfte bij gevaccineerden. Het Nivel houdt ondanks het bierviltjes-onderzoek vast aan hun conclusie dat er bij gevaccineerden sprake is van ondersterfte.

Conclusies

Waar is Nivel mee bezig? De uitkomst van het onderzoek was op voorhand al bedenkelijk vanwege het lage aantal overlijdens binnen de onderzoeksperiode. De statistische onzekerheid was veel groter dan de aan te tonen oversterfte binnen de ongevaccineerde groep. Slechts 3,5 overlijdens zouden het verschil moeten uitmaken binnen de leeftijdsgroep van 61-75 jaar tussen wel of geen oversterfte. Een bierviltje was voldoende geweest om het onderzoek af te blazen wegens gebrek aan te verwachten bewijs. Dat het onderzoek toch is doorgegaan wekt de suggestie dat is gestuurd op een gewenste conclusie.