Op 1 juli is een nieuw seizoen aangebroken als we kijken naar de oversterfte rapportage. RIVM heeft al aangegeven dat ze 1,3% minder overlijdens denken te gaan zien in het komende seizoen. Wij baseren onze prognose nog steeds op de ontwikkeling van de gezondheid t/m 2019 en de actuele bevolkingssamenstelling. We hebben daarvoor het begrip Normsterfte ingevoerd. Dat is het meest reële aftelpunt om de waargenomen sterfte mee te vergelijken.

Nu de laatste cijfers over het seizoen 2024/2025 zijn binnengekomen en ook de laatste week van dat seizoen een stabiele waarde heeft gekregen, kunnen we de balans opmaken.

Sterfte per seizoen

Omdat de sterfte aan ademhalingsziekten een typische winteraangelegenheid is, wordt deze ook vaak per seizoen berekend. Dat is de reden dat het RIVM de prognoses altijd per 1 juli bijstelt. Laten we dit dus ook doen en dan is het zojuist afgesloten seizoen de laatste staaf in deze grafiek (klik op de grafiek voor een grote versie).

Ter vergelijking zijn ook de 4 voorgaande jaren afgebeeld. De ondersterfte na oversterfte zorgde ervoor dat aan het eind van het seizoen die ondersterfte voor het grootste deel vrijwel wegviel tegen de oversterfte.

We zien in het seizoen 2019/20 de gevolgen van de corona epidemie. Rood is het aantal overlijdens aan corona (bijna 60 per 100.000 inwoners) en blauw is de oversterfte die er het gevolg van was. Dat is amper de helft, omdat verreweg de meeste overlijdens een of meer onderliggende lijdens hadden: hun overlijden was al verwacht.

In het daaropvolgende seizoen 2020/21 een vergelijkbaar beeld. De tweede golf duurde veel langer, dus er waren meer overlijdens te betreuren. De vaccinatiegraad was nog laag tijdens corona. Maar wel al een naar verhouding gestegen oversterfte.

In het seizoen 2021/22 zien we een heel ander beeld. De sterfte aan corona was meer dan gehalveerd, terwijl de oversterfte bijna verdubbelde, ondanks de beschermende vaccinaties. Dat beeld zet zich voort in de daaropvolgende jaren: steeds minder corona en inmiddels weer stijgende oversterfte.

We gaan nu eens kijken hoe dat dan zit als we naar de sterfte voor verschillende leeftijden kijken. Is daar iets bijzonders te zien?

Oversterfte bij 80+

Als eerste kijken we naar de leeftijden boven de 80 jaar voor de hele kalenderjaren. We zien dat die in het eerste jaar het zwaarst is getroffen. Er overleden 850 inwoners per 100.000 meer dan verwacht. Dat was de gecombineerde eerste en tweede golf.

In 2021 werd er gevaccineerd, maar het staartje van de tweede golf zorgde ook nog voor oversterfte. Eind 2021 was er de Deltagolf die ook bij gevaccineerden zorgde voor veel sterfte: 75% van de overlijdens aan covid-19 was gevaccineerd. Vaccinatie heeft die niet of nauwelijks weten af te remmen.

Vanaf 2022 was er vrijwel geen corona meer, maar desondanks daalden de cijfers maar langzaam. De laatste staaf is de voorlopige schatting voor 2025 op basis van de cijfers voor het eerste half jaar in vergelijking tot het eerste halfjaar van 2024. De oversterfte lijkt dus weer toe te nemen, maar we moeten bedenken dat de griepgolf van dit seizoen enkele maanden eerder dan gebruikelijk kwam.

Oversterfte 0-80 jaar

Het beeld onder de 80 jaar is heel anders. Daar is de oversterfte in het eerste corona-jaar lager dan alle daaropvolgende jaren. In 2021 was de oversterfte zelfs 50% hoger. Voorlopige cijfers laten zien dat de oversterfte dit jaar weer iets hoger gaat worden dan in 2024, maar dat is nog onzeker.

We zoeken dus voor de oversterfte vanaf 2021 naar een oorzaak die heftiger is dan corona in 2020. De overheid vindt het nog steeds niet de moeite waard om te zoeken naar de oorzaak. Het Nivel denkt het antwoord wel te weten: het is de 10% van de bevolking die zich in 2021 niet heeft laten vaccineren die de oversterfte veroorzaakt.

Wat zegt uw gezond verstand?

De seizoensgrafiek

Deze grafiek hebben we al vaker laten zien, maar we kunnen hem nu laten zien met de cijfers van het afgesloten seizoen.

We zien ook hier dat het afgelopen seizoen de oversterfte vrijwel gelijk is aan die van de 4 seizoenen sinds 2020/2021. Het eerste corona-jaar was een volkomen normaal verloop, afgezien van de golf veroorzaakt door corona zelf (de rode golf). De uiteindelijke oversterfte blijft zelfs net binnen de bandbreedte.

Vanaf april 2021 is het verloop opeens anders, voor elk van de 5 seizoenen. We zien oversterfte door het hele jaar heen, dus ook in de zomers.

We zien ook dat de opgebouwde oversterfte medio maart 2021 (het einde van de rode corona lijn) weer terug lijkt af te buigen richting de blauwe bandbreedte, maar “iets” zorgde ervoor dat de afbuiging naar beneden werd omgezet in een weer stijgende lijn; de bandbreedte raakte steeds verder uit beeld. Ook in de 4 daaropvolgende seizoenen blijft de oversterfte onverminderd hoog.

Voor het zojuist gestarte seizoen gebruiken we een groene lijn. Die geeft al maanden een stijgende trend en loopt dus nu al schuin omhoog. De streepjeslijn geeft de trend aan. Maar het seizoen is nog maar net begonnen, dus de waarde is nog beperkt.

Als we een verklaring moeten geven, moeten we dus zoeken naar iets wat er pas sinds april 2021 was en daarvoor niet. U mag het zeggen.